Trafik psikolojisi, bireylerin trafikteki davranışlarını ve bu davranışların altında yatan psikolojik süreçleri inceleyen bir alandır. Özellikle sürücülerin davranışları ve zihinsel süreçleri bu alanın konusunu oluşturmaktadır.

Derleyen: Klinik Psikolog Cansu Çavuş

Trafik psikolojisi, bireylerin trafikteki davranışlarını ve bu davranışların altında yatan psikolojik süreçleri inceleyen bir alandır. Özellikle sürücülerin davranışları ve zihinsel süreçleri bu alanın konusunu oluşturmaktadır. Zihinsel süreçler içinde akıl yürütme, algılama, acı, sevgi, hatırlama, korku, saygı, öfke, kıskançlık, motivasyon ve stres gibi kavramlar bulunmaktadır. Sürücülerin yaptığı hangi davranışların kazalara sebep olduğu ve bu davranışlar altında yatan etkenlerin bilimsel açıdan ortaya çıkmasını sağlamaya çalışır.

Türkiye’de yeni bir alan sayılır. İlgi alanına giren başlıklar, sürücü yeteneklerinin psikoteknik değerlendirilmesi, sürücülük tarzları ve trafikte risk alma davranışı, sürücü eğitimi ve rehabilitasyonu, trafik güvenliği için bilinçlendirme, yasaları yapan ve uygulayanlara danışmanlık, trafikle ilgili davranış, tutum, yetenek ve becerileri ölçme araçları geliştirme, bu konularla ilgili araştırmalar ve üniversitelerde bu konu hakkında dersler verme olarak sıralanabilir. Orta Doğu Teknik Üniversitesinde (ODTÜ) bulunan “Trafik ve Ulaşım Psikolojisi” yüksek lisans ve doktora programları ülkemizde trafik psikologlarını yetiştirmektedir.

Trafik psikologları; üniversitelerde ya da trafik/ulaşım güvenliği enstitülerinde; yol kullanıcılarının düşünce biçimleri, kazaya yatkınlığı belirleyen faktörler, risk alma eğilimi, tehlike algısı, bireysel farklılıklar, sürücülük ile ilgili yetenekler, kişilik özellikleri gibi pek çok konuda araştırmalar yapmakta, trafik eğimcilerinin eğitimleri, kanun yapıcılara danışmanlık, trafik mühendislerine danışmanlık, bilirkişilik görevlerini üstlenmektedirler. Uygulamalı alanda ise psikoteknik değerlendirme, sürücü davranışı geliştirme eğitimi ve rehabilitasyonu, kampanyalar en yaygın olarak görev aldıkları alanlar olarak sıralanabilir.

Trafik psikolojisinin amaçları

• Başlıca amacı trafik kazalarını ve bu kazaların sonucu olan ölümleri azaltabilmektir.
• Yaya ve sürücülerin trafikte yaptıkları davranışların incelenmesi
• Sürücülerin dikkat, algı ve risk alma gibi davranışları hakkında gereken araştırmaları yapmak

Teknolojik gelişmelere rağmen trafik kazaları ölüm ve yaralanma oranları açısından en ön sıralarda yer almaktadır. Toplumda trafik kültürü gelişimini sağlamak, insanlarda güvenlik bilincini geliştirmek amaçlanmaktadır. Burada araç sürücüleri hedef kitle olarak belirlenmiştir. Trafikte en önemli unsurlar olan insan, araç ve çevre faktörlerinin tek tek ele alınarak, bunların arasında olan etkileşimi bu alanın incelemelerinde önemli payı vardır.

Trafik psikolojisi kazaların önlenmesini nasıl sağlamaya çalışır?

Davranışlar dışarıdan ve içeriden gelen uyarıcılara gösterilen tepkilerdir. Uyarıcılar ise insanları etkileyen her şeydir. Trafikte kırmızı ışığın yanması, yeşil ışığın yanması birer uyarıcıdır. Sürücü ışığı görünce daha sonra algılamaya başlar ve ne yapması gerektiğini bilir. Durması gerekiyorsa durur, geçmesi gerekiyorsa geçer. Bu aşamada algılama önemli bir kavramdır. Kişinin algılamaması halinde, yapması gereken davranış ortaya çıkmaz. Bireyin zihinsel süreçleri ne kadar sağlıklı olursa, gösterilen davranışlarda doğru yönlenir. Dışarıdan gelen ışıklar, levhalar gibi dış uyarıcılar, ağrı, sızı, öfke, sevinç gibi iç uyarıcılar trafikte sürücülerin davranışlarını etkiler. Sürücü ne kadar yüksek düşünce gücü ve algılamaya sahip olursa, iç ve dış uyarıcılara sağlıklı tepkiler verir. Bunun sonucunda davranışları doğru yönlenir.

Trafik psikolojisi stres, öfke ve depresyon gibi olumsuz duyguların araç kullanmakta etkileri üzerinde de çalışır. Bunun dışında olumlu duyguların trafiğin seyrine nasıl yansıma yaptığını da inceler. Sonuçta güvenli, olumlu, verimli ve demokratik bir trafik ortamının oluşmasını sağlamaktadır. Sürücülerin algılamasının arttırılması sağlanır ve kurallara uygun şekilde araçları kullanmaları sağlanır. Sürücülerin psikolojik ve bedensel olarak araç kullanmaya hazır bulunmaları sağlanır. Stresli bir zamanda olumsuz ruhsal etkenler yüzünden kaza yapma riskinin azaltılması için, gereken her türlü çalışma yapılır. Sürücülerin düşünce ve davranışlarının demokratik hale getirilmesi, kaza yapma olasılığını azaltır.