Kaygı bozuklukları, toplumda en çok görülen psikiyatrik bozukluktur. Kaygı bozukluklarından biri olan panik bozukluğu ise, toplumda en sık görülen türlerdendir.

Yazı: Beste Yavuz

Korku, yaşamı belirli bir zorluğun karşısında hissedilen bir duygudur (Şahin, 2019). Kaygı ise; nedeni belli olmayan, ortada bir tehdit yokken, gelecekte olması muhtemel durumlarla ilgili olarak tekrarlayan bir duygu hâlidir (Şahin, 2019). Korkuda tehlike nesnel iken kaygıda sezilen tehlike özneldir (Şahin, 2019). Korku, tehlike ortada kalktığında yok olur ve geçicidir ancak kaygıda ortaya çıkan tedirginlik süreklidir (Şahin, 2019). Örnek olarak daha önce bir doğal afete maruz kalan kişi, olay anında korku yaşayabilir. Ancak aynı kişinin bu olaydan sonra yaşadığı anda ve gelecekte var olmayan ve gerçekleşip gerçekleşmeyeceği belirsiz olan bu öznel durumla ilgili endişe ve tedirginlik duyması kaygı olarak tanımlanır. 

Kaygının belirtileri fiziksel, psikolojik ve bilişsel belirtiler olmak üzere üç grupta toplanır: Fiziksel belirtiler; çarpıntı hissi, göğüs ağrısı, göğüste basınç hissi, baş dönmesi, uyuşukluk vb. şeklindedir. Psikolojik belirtiler; hafif bir tedirginlik duygusu, çıldırma, kontrolünü kaybetme ya da ölüm korkusunun eşlik ettiği panik atağa kadar değişik şiddetlerde ortaya çıkan belirtilerdir. Bilişsel belirtiler ise konfüzyon güçlükleri, algı bozuklukları ve hatırlama güçlüğü gibi belirtileri kapsar (Yüksel-Şahin, 2018). 

Kaygı bozuklukları, toplumda en çok görülen psikiyatrik bozukluktur (Şahin, 2019). Kaygı bozukluklarının genel psikiyatrik bozukluklar ve klinik popülasyonlardaki yaygınlık oranı % 13.6 ve % 25.6 olarak belirlenmiştir (Kayahan, 2020). Yapılan çalışmalarda kaygı bozukluklarının daha çok kadınlarda görüdüğü ispatlanmıştır (Kayahan, 2020) Kaygı bozukluklarından biri olan panik bozukluğu ise, toplumda en sık görülen türlerdendir. 

Panik, aniden bir tehlikenin varlığı duygusuna kapılma ile ortaya çıkar. (Psikiyatrik Aciller, 2011) Panik bozukluğu ise, kronikleşen panik ataklar ve ataklarla ilgili süregelen endişeler sonucunda davranışta değişiklik gibi özelliklere sahip bir ruhsal bozukluktur (Kayahan, 2020). Panik bozukluk bir kaygı bozukluğuyken, panik atarlar belirtidir (Yüksel-Şahin, 2018). Yani panik atakların tekrarlamasıyla birlikte kişinin panik atak gelecek korkusunu yaşaması ve dolayısıyla bir şeylerden kaçınmasıyla, panik bozukluğu denilen ruhsal bozukluk gözlenmeye başlanır. 

Panik atak; beklenmedik, hareketsizleştirici ve yoğun bir duygudur (Kayahan, 2020). Panik atağı geçiren kişiler, bir felaketle yüz yüze olduklarını hissedebilir (Yüksel-Şahin, 2018). Bu ataklar yalnızca bir kez gerçekleşebilir; ancak genellikle birçok insan daha uzun bir süreçte tekrarlayan ataklar yaşamaktadır (Kayahan, 2020). Panik atakları aniden başlar, şiddetini giderek arttırarak 10 dakika içinde en yoğun seviyeye çıkar (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). Genelde 10-30 dakika devam eder ve sonrasında da kendiliğinden geçer (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). 

Panik atak semptomları şu şekildedir: 1. Şiddetli kalp çarpıntısı olur, kalp atımlarını duyumsama, kalp atışı hızlanır, 2. Terler, Titrer ve sarsılır, 3. Zorlukla nefes alır, yeterince hava alınamayacağı hissedilir. 4. Boğulma ve nefessiz kalma hissi ile birlikte göğüs ağrısı başlar. 5. Bulantısı olur ya da karnı ağrır. 6. Başı döner, sersemlik hisseder, düşecekmiş bayılacakmış gibi hisseder, 7. Sıcak basar ya da kişi üşümeye başlar. 8. El ve ayak parmaklarında karıncalanma ve uyuşma olur. 9. Derealizasyon (gerçek dışılık) ya da depersonalizasyon (benliğinden ayrılmış olma) duyguları ortaya çıkar. 10. Kişi çıldıracağını ya da öleceğini düşünür. 11. Kontrolünü kaybedeceğini düşünür. 12. Öylesine dehşete kapılır ki neredeyse dehşetten felç olur (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). 

DSM-5’ye göre yukarda belirtilen semptomlar 1 ay ya da daha uzun sürüyorsa “panik bozukluk” tanısı konur (Kayahan, 2020; Morrison, 2016) 

Panik bozukluğu, kişide kendiliğinden ortaya çıkan, şiddetli iç sıkıntısı ile birlikte bedensel ve bilişsel belirtilerden oluşan bir bozukluktur (Yüksel-Şahin, 2018). Bireyler bu bozukluk beraberinde tekrarlayan panik ataklar, başka atakların olacağına dair tedirginlik, ataklarla bağlantılı başka zihinsel ve davranışsal değişimlerin olacağına dair en az bir ay boyunca endişe ve tedirginlik yaşarlar (Yüksel-Şahin, 2018).

Bu duygular ile yaşamak durumunda olan insanların toplumsal ve mesleki işlevlerinde ciddi aksamalar ortaya çıkar ve hayatları olumsuz yönde etkilenir (Kayahan, 2020). Bir süre sonra atakların geleceğine ve atak sırasınrda yaşayacakları felaketlere inanmaya başlayarak davranışlarında değişiklik yaratmaya başlarlar (Yüksel-Şahin, 2018) Atakları tetiklediklerini inandıkları durumlardan, etkinliklerden, nesnelerden uzaklaşmaya; alkol, madde ve ilaç kullanmaya başlayarak ataklar sırasında olabileceklere karşı önlem almaya başlarlar (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). Örneğin atak geçirdiği sırada dışarıda olmaktan çekinen insanların dışarı çıkarken yanlarına atak geçirme ihtimaline karşılık değerli eşyalarını almamaları, yakınlarının numaralarını ulaşılabilmeleri için bir kartivizite yazmaları gibi durumlarla karşılaşılabilir. 

Panik atak ve panik bozukluğunun sebebini inceleyecek olduğumuzda karşımıza farklı faktörler çıkmaktadır. Bunlardan biri, genetik etkenlerdir (Bonevski & Naumovaska, 2020). Bir başka bakış açısı ise, panik bozukluğuna eğilim gösteren kişilerin psikolojisine yöneliktir. Psikodinamik teoriye göre, panik ataklar savunma mekanizmasıyla bastırılmış duyguların bir dışa vurumudur (Bonevski & Naumovaska, 2020). Davranış kuramı ise, anksiyetenin ebeveyn davranış modelinin tanımlanmasıyla öğrenilebileceğini söylerken ayrıca kazalar gibi diğer uyaranlara iletilen korkutucu uyaranları deneyimledikten sonra gelişen kaygıyı ve koşullu bir yanıt haline gelmiş diğer stresli durumları panik bozukluğunu tanımlamak için öne sürer (Bonevski & Naumovaska, 2020). 

Panik bozukluğu, tedavi edilmesi psikolojik ve farmolojik yollarla mümkün olan bir bozukluktur. 

Panik bozukluğu tedavisinde yararlanılan ilaç tedavisi; sinir hücrelerindeki sorunlu olan hormonel faaliyetlerini düzenleyerek panik atakları önleyebilir (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). Doktor kontrolüyle alınan ilaçlar, panik ataklarının ve dolayısıyla panik bozukluğun önüne geçebilir. İlaç etkili olduğunda tedavi süreci 8-12 ay kadar sürebilmektedir (Bingöl, 2020) 

Panik bozukluğunun psikolojik tedavi sürecinde yararlanılan psikoterapide, bilişsel davranışçı terapi ekolü izlenir. BDT, panik bozukluğu tedavisinde etkinliği gösterilmiş tek psikoterapi türüdür (Alkın, 2002). Tedavide en az ilaç tedavisi kadar etkili olduğu kanıtlanmış bir tedavi yöntemidir ve ilaç kullanmayı reddedenler için de gerekli bir tedavi yaklaşımıdır (Roy-Byrne ve ark., 2006). Genellikle bireysel olarak uygulanmaktadır ancak grupta uygulanan BDT’nin de etkili olduğu kanıtlanmıştır (Alkın, 2002) 

BDT’nin hedeflerinden biri panik atağın belirtilerine dair yanlış inanışları düzeltmek ve danışanlara bu belirtiler ile korkmadan baş edebilmeyi öğretmektir (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). Bunun için bilişsel çarpıtmaları tespit etmek ve bilişsel yeniden yapılandırma yapmak gerekir (Roy-Byrne ve ark., 2006). Bir diğer hedeflerden biri ise panik atağın geleceğinden korkarak yaşam alanlarını daraltan kişilerin bu belirli yer ve durumlarla aşamalı şekilde karşılaştırılarak korkularının üstüne gitmesini sağlamaktır (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021).

Psikoterapist panik bozukluğu yaşayan bireye dışarı çıkma, markete gitme, taşıt araçlarına binme gibi topluluk içinde bulunmaya yönelik bazı ödevler verir (Türkiye Psikiyatri Derneği, 2021). Aşamalı olarak ilerleyecek olan bu ödevler sayesinde, yaşanan panik duygusunun zamanla azalması beklenir. Kaygı ile başa çıkma teknikleri, yeniden yapılandırma, problem çözme gibi bilişsel teknikler, beden duyumlarına ve gerçek yaşamda alıştırma yapma gibi maruz bırakma teknikleri ile 10-20 oturum boyunca devam eder (Bingöl, 2020). Böylece panik bozukluğuna sahip danışanlar, bilişsel-davranışçı tedavisinde anksiyete, korku ve paniğin nasıl ve neden ortaya çıktığı hakkında faydalı bilgiler öğrenir; gevşeme teknikleri, korku yaratan durumlara kademeli olarak maruz kalarak bunlarla başa çıkmak konusunda bilgilendirilir (Roy-Byrne ve ark., 2006). 

Etkili bir panik bozukluğu tedavisinde sadece panik ataklarının sıklığı ve şiddetine yönelik değil, kaçınmalar ve beklenti anksiyetelerinin azaltılmasına yönelik de çalışılır (Bingöl, 2020). Kişinin bozukluk öncesindeki işlevsellik düzeyine ulaşması için adımlar atılır.